Impact van jeugdwerk
een verkennend onderzoek
Impact van jeugdwerk
een verkennend onderzoek
Impact op 4 niveaus
Wanneer we op zoek gaan naar wat de impact van jeugdwerk is, zoeken we naar wat de effecten van jeugdwerk zijn. We baseren ons hier o.a. op bestaande literatuur die vooral vanuit Europese hoek komt, maar stellen vast dat er weinig echt onderzoek gebeurd is dat rechtstreeks peilt naar de impact, effecten of invloed van jeugdwerk. De publicaties waarop we ons hebben gebaseerd bevatten voornamelijk verwijzingen naar andere literatuurstudies of zijn gebaseerd op bevragingen binnen verschillende jeugdwerkpraktijken.
In de verkenning van deze literatuur vallen volgende zaken op:
- Er wordt vaker gesproken over de waarde van het jeugdwerk, dan over impact, effecten of invloed. Waarde en impact van het jeugdwerk lijken zo soms inwisselbaar of door elkaar gebruikt te worden.
- Wanneer outcomes, effecten of impact worden benoemd, wordt er vaak ook al een link gemaakt met de oorzaken, werkende mechanismen of contextfactoren die moeten zijn voldaan. Soms wordt er ook een reeks van effecten gemaakt. Een bepaald effect wordt dan benoemd als het gevolg van een ander effect.
- De meeste effecten zijn gebaseerd op veronderstellingen die niet strikt bewezen zijn. Ze hebben niet altijd een sterke achterliggende theorie die een verklaring geeft aan het effect.
- Outcomes en effecten worden vaak verdeeld over verschillende niveaus die vaak tot 2 te herleiden zijn: effecten rechtstreeks op kinderen en jongeren of effecten op de samenleving.
In ons verkennend onderzoek probeerden we wel samenhang en structuur te vinden in alle beschrijvingen van effecten die we tegen kwamen. We deden hier een vrije bewerking op en zochten naar omschrijvingen die relevant zijn in het Vlaamse jeugdwerk. We zijn hierbij helemaal niet volledig en ook niet elke omschrijving zal even correct en bruikbaar zijn. Daarom ook ons pleidooi om verder onderzoek te doen naar de concrete effecten binnen de impact van jeugdwerk.
Hou daarom altijd rekening met deze kanttekeningen bij het doornemen van onderstaande beschrijvingen van effecten van jeugdwerk.
- Niet elke effect is bewezen. Veel effecten zijn gebaseerd op (theoretische) veronderstellingen of een weergave van wat de praktijk, jeugdwerkers en deelnemers hier zelf over aanbrengen.
- Niet elke effect is gebaseerd op een achterliggende theorie, en als dit wel is, wil dit nog niet zeggen dat de theorie ‘bewezen’ is.
- Elk effect kan bewust, onbewust, direct, indirect, rechtstreeks of onrechtstreeks zijn.
- Effecten kunnen het gevolg zijn van andere effecten. Er kan een lange logische keten of reeks van noodzakelijke gebeurtenissen aan vooraf gaan.
- Veel effecten zijn nooit een rechtstreeks gevolg van één praktijk of interventie. Vaak dragen verschillende praktijken en interventies bij tot het effect (zie ook: contributiebenadering).
- Effecten op lange termijn liggen niet in onze controlesfeer, maar eerder in de interessesfeer. Er spelen ook altijd elementen uit de context mee die een invloed hebben.
Op basis van ons verkennend onderzoek hebben we 4 niveaus onderscheiden.
1. Impact op de persoon
Evident heeft het jeugdwerk effect op het individu van kinderen en jongeren. Zij ervaren een invloed door hun actieve participatie of engagement en dat heeft een effect op wie ze willen en kunnen zijn. Jeugdwerk draagt daarom bij tot de (algemene) ontwikkeling van kinderen en jongeren.
2. Impact op de nabije omgeving, de buurt, de gemeenschap
Daar waar jeugdwerk actief is, ervaart de lokale gemeenschap de impact van activiteiten en de aanwezigheid van jeugdwerkpraktijken. Jeugdwerk draagt daarom bij tot verbonden en zorgzame buurten.
3. Impact op de samenleving
Een aantal effecten waartoe jeugdwerk bijdraagt hebben een maatschappelijke impact. Jeugdwerkverenigingen en jeugdwerkers dragen normen en waarden uit en dragen bij tot het aanpakken van enkele maatschappelijke uitdagingen die een invloed hebben op het algemeen welzijn van kinderen en jongeren. Net door deze impact op de samenleving hebben ze ook een economische impact.
4. Impact op het beleid
Tot slot neemt het jeugdwerk ook een uitdrukkelijke rol op als politieke actor. Er bestaat enerzijds een sterke traditie waar de jeugdwerksector een voortrekker is voor sterk breed jeugdbeleid en anderzijds zich opstelt als de belangenbehartiger van de doelgroep en zo mee de stem van kinderen en jongeren luider laat klinken. Jeugdwerk heeft hiermee een invloed op beleid.
Primaire effecten en neveneffecten?
Een eenvoudigere voorstelling van deze niveaus kan ook zijn dat de effecten op het eerste niveau – impact op de persoon – kunnen gezien worden als primaire effecten. De effecten op het tweede, derde en vierde niveau – impact op buurt, samenleving en beleid – zijn in feite allemaal maatschappelijke effecten. Men kan hierbij ook de stelling innemen dat deze effecten neveneffecten zijn en eerder een gevolg zijn van de primaire effecten. Dat kan een tegengewicht bieden voor zij die zich kanten tegen een te sterke instrumentalisering van het jeugdwerk, waarbij jeugdwerk enkel als opdracht meekrijgt om zich te focussen op de verwezenlijking van deze neveneffecten en dus zo moet werken aan zijn maatschappelijke impact.
Wij kiezen niet voor deze opdeling in effecten en neveneffecten omdat dit afbreuk doet aan de diversiteit en variëteit van verschillende jeugdwerkpraktijken in Vlaanderen. We willen hiermee ook geen uitspraak doen over welk niveau eventueel belangrijker zou zijn dan een ander. Wel stellen we vast dat effecten op kinderen en jongeren makkelijker vast te stellen zijn en meer worden benoemd dan de algemene maatschappelijke impact.
1 - Impact op de persoon
Jeugdwerk heeft impact op de persoon van kinderen en jongeren want deelname aan jeugdwerk heeft een invloed op de identiteit (het zelf) van kinderen en jongeren en hun (algemene) ontwikkeling.
We beschrijven hier de effecten die je kan waarnemen bij kinderen en jongeren zelf en gaan ervan uit dat de mate waarin kinderen en jongeren ‘actief participeren’ ervoor zorgt dat die effecten groter worden. Ook de factor ‘tijd’ wordt als bepalend ervaren. Je kan dus algemeen stellen dat
hoe actiever en duurzamer de betrokkenheid is, hoe meer invloed er is vast te stellen op de persoon van kinderen en jongeren. Verder kiezen we ervoor om deze lange lijst van effecten op te delen in 4 samenhangende gehelen met daarbij de bedenking dat die effecten onderling inwisselbaar zijn en vooral samen 1 geheel vormen.
Actieve participatie van kinderen en jongeren aan jeugdwerk heeft een invloed op
Het ZELFvertrouwen & veerkracht
Wanneer kinderen en jongeren een plek vinden binnen jeugdwerk doet dat hun eigen persoon deugd. Jeugdwerk wordt als een veilige en vertrouwde omgeving ervaren.
- Het vertrouwen in zichzelf groeit
- De veerkracht van jongeren wordt versterkt
- Ze voelen zich beter in hun vel
- Ze hebben het gevoel ergens bij te horen en/of kunnen zichzelf zijn
- …
De ZELFstandigheid & autonomie
Deelname aan jeugdwerk draagt bij tot de zelfstandigheid en autonomie bij kinderen en jongeren. Jeugdwerk creëert plekken waar kinderen en jongeren de kans krijgen om zelf invulling te geven aan activiteiten en alles wat die activiteiten hen zin en plezier kan doen geven. Hierdoor leren ze er in te staan voor hun eigen keuzes en verantwoordelijkheid te nemen voor de gevolgen van die keuzes.
- Kinderen en jongeren zijn vaardiger en beter geïnformeerd om eigen keuzes te kunnen maken
- Kinderen en jongeren leren verantwoordelijkheid te nemen
- Kinderen en jongeren leren in groep samenwerken
- Engagement in het jeugdwerk draagt bij tot vaardigheden voor goed (zelf)leiderschap
- …
“We geven jongeren een plek waar ze zichzelf kunnen zijn, een plek die ze zelf kunnen runnen.” [Toon, Formaat]
Hun ZELFontwikkeling & het leervermogen
Kinderen en jongeren ontwikkelen door hun deelname aan jeugdwerk heel wat competenties en vaardigheden. Door de diversiteit in activiteiten kan dit gaan over het leren van zeer concrete competenties, tot zowel sociale en emotionele vaardigenheden, de zogenoemde skills for life. Veel van deze competenties en vaardigheden zijn later in hun leven inzetbaar of bruikbaar in andere contexten.
Participeren in het jeugdwerk draagt bovendien bij tot het verruimen van het algemene leervermogen van kinderen en jongeren. Door voornamelijk in te zetten op niet-formele en informele vormen van leren wordt de mogelijkheid tot leren uitgebreid.
- Kinderen en jongeren ontwikkelen diverse competenties, vaardigheden en attitudes. Dit kan gaan van zeer concreet tot zowel sociaal en emotionele vaardigheden die ook in het latere leven inzetbaar zijn.
- Ze leren creatief, innovatief of probleemoplossend te zijn
- Ze ontwikkelen een sterke leerhouding en een verhoogde interesse in leren
- …
Hun ZELFinzicht en identiteit
Door actief in het jeugdwerk te zijn wordt je gestimuleerd om te reflecteren over wie je bent en wie je wil zijn. Dit gebeurd in samenspel met leeftijdsgenoten en jeugdwerkbegeleiders. Deelname aan jeugdwerk heeft daarom invloed op de identiteitsontwikkeling van jongeren.
- Deelname aan jeugdwerk doet je groeien als persoon.
- Kinderen en jongeren in het jeugdwerk leren in een sociale context bewegen en welke rollen ze hier en buiten het jeugdwerk kunnen innemen.
- Ze doen nieuwe ervaringen en indrukken op die effect hebben op hun zelfbeleving en wereldbeeld.
- Ze ontwikkelen er een kritische ingesteldheid en open vorm van communiceren
- …
“Jongeren die participeren in een Europees uitwisselingsprogramma ontwikkelen een meer open kijk op mens & samenleving” [Rilke, Jint]
2 - Impact op de nabije omgeving, de buurt, de gemeenschap
Jeugdwerk zit niet op een eiland, maar verhoudt zich altijd tot de omgeving waarin het actief is. De
aanwezigheid van jeugdwerk heeft daarom een effect op de lokale gemeenschap, de buurt of omgeving. Kinderen en jongeren geven via jeugdwerkactiviteiten mee invulling aan de publieke ruimte. In gemeenschappen en buurten waar jeugdwerk actief is zien we een sterkere sociale cohesie. Jongeren vinden via jeugdverenigingen een manier om bij te dragen aan de lokale gemeenschap en doen dat vanuit een zorgzame houding.
Jeugdwerk draagt bij tot
verbonden en zorgzame gemeenschappen
- Jeugdwerk geeft kinderen en jongeren een plek om vrienden te maken en een netwerk uit te bouwen
- Jeugdwerk straalt plezier uit. Ze stimuleren spel van kinderen en jongeren: ‘zien spelen doet spelen’.
- Jeugdwerkers belichamen het solidaire en zorgzame karakter van het jeugdwerk
- Jeugdwerkers en vrijwilligers dragen mee verantwoordelijkheid voor de uitbouw van de lokale gemeenschap
- Kinderen en jongeren geven mee richting aan de publieke ruimte
- Jeugdwerkverenigingen werken samen met andere lokale verenigingen en de lokale overheid
- Jeugdwerk zorgt voor meer wederzijds begrip en respect voor andere standpunten
- Jeugdwerk wakkert de verantwoordelijkheid aan bij jonge mensen waardoor die mee(r) de zorg gaan opnemen voor (mensen in) hun omgeving
- …
“Jongeren leren in de Chiro verantwoordelijkheid opnemen en doen dat later ook in de lokale gemeenschap waarbinnen ze leven, wonen en werken.” [Bart, Chirojeugd Vlaanderen]
3 - Impact op de brede samenleving
Jeugdwerk draagt ook bij aan het vormgeven van de brede samenleving en heeft een aantal effecten met
maatschappelijke impact. We zien hier zowel effecten die gedeelde normen & waarden versterken zoals het recht op participatie van kinderen en jongeren, verdraagzaamheid, sociale cohesie, … en effecten die impact hebben op het
algemeen welzijn van kinderen en jongeren zoals een effect op de tewerkstelling, de schoolcarrière of de fysieke en mentale gezondheid van kinderen en jongeren.
Jeugdwerk draagt bij aan
de samenleving
Het jeugdwerk en iedereen die erbij actief betrokken is dragen in onze samenleving bij tot
- sterkere sociale cohesie
- meer verdraagzaamheid
- bredere participatiekansen
- langer loopbanen in het onderwijs, meer leerkansen, sterkere instroom & lagere uitstroom
- betere toegang tot hulp- en dienstverlening
- betere gezondheid
- hogere tewerkstellingsgraad
- meer vrijwilligerswerk
- minder criminaliteit / minder kans om de criminaliteit terecht te komen
- …
Doordat jeugdwerk ook bijdraagt aan verschillende maatschappelijke uitdagingen heeft jeugdwerk ook een economische impact. We illustreren dit aan de hand van een Ierse studie over de economische impact van jeugdwerk:
“Een Ierse studie naar de economische impact van jeugdwerk toonde aan dat voor elke Euro die geïnvesteerd wordt in jeugdwerk er 2,2 Euro wordt uitgespaard voor de overheid omdat jeugdwerk bijdraagt aan betere educatie, betere gezondheid en verhoogd welzijn, jongeren toeleidt naar de arbeidsmarkt en zorgt voor lagere criminaliteitscijfers, …” [ASSESSMENT OF THE ECONOMIC VALUE OF YOUTH WORK, 2012, in opdracht van de National Youth Council of Ireland]
4 - Impact op beleid
Jeugdwerk heeft tot slot impact op het beleid en op de manier waarop kinderen en jongeren beleid mee kunnen vormgeven. Jeugdwerk en jeugdwerkers nemen een uitdrukkelijke rol op als politieke actor. Er bestaat enerzijds een sterke traditie waar de jeugdwerksector een voortrekker is voor sterk en breed jeugdbeleid en ertoe bijdraagt dat kinderen en jongeren voldoende participatie kansen krijgen.
Anderzijds treedt het jeugdwerk op als de
belangenverdediger van een doelgroep. Het versterkt of vertolkt de
stem van kinderen en jongeren en zorgt ervoor dat de noden, behoeften en signalen van kinderen en jongeren op de politieke agenda terecht komen.
- Jeugdwerk draagt de waarden van onze democratische samenleving uit
- Kinderen en jongeren worden in het jeugdwerk gevormd tot kritische burgers die hun rol in de samenleving kunnen en leren opnemen. Ze kijken met een geëngageerde blik naar beleid en politiek
- Jeugdwerk draagt bij tot meer participatiekansen voor kinderen en jongeren zowel in het formele politieke veld als in de meer informele contexten waar er aan beleid wordt gewerkt
- Jeugdwerk versterkt de stem van kinderen en jongeren
- Jeugdwerk participeert actief aan het beleid
- …
De invloed van plezier en spelen?
Wanneer jeugdwerkers en deelnemers aan het jeugdwerk praten over hun ervaring komt steevast ook de waarde van plezier naar boven en het belang van spelen. Deze worden niet direct benoemd als oorzaken voor bepaalde effecten, noch als effect zelf. Toch durven we stellen dat het cultiveren van spel & plezier in het jeugdwerk invloed heeft op de algemene beleving van plezier, geluk en vreugde in het dagelijks leven van kinderen en jongeren? Kinderen & jongeren hebben deugd van het plezier met mekaar, doen er levensvreugde op en maken er fun met mekaar. Het jeugdwerk is een plek waar deze waarden actief en met veel vuur worden uitgedragen.
We vinden hier een gelijkenis met het Engelse begrip ‘joy’ dat omschreven wordt als “a feeling of great pleasure or happiness that comes from success, good fortune, or a sense of well-being.” Kinderen en jongeren die participeren aan jeugdwerk en jeugdwerkers zelf getuigen vaak over deze vorm van ‘vreugde’. Het cultiveren van dit plezier leidt tot een positieve levenshouding bij kinderen en jongeren die dat op hun manier overbrengen binnen andere contexten en tijdens andere activiteiten waaraan ze deelnemen. Jeugdwerk brengt een zekere levensvreugde (‘joy’) onder de mensen.
Wanneer er verwezen wordt naar dit klimaat van spelen en plezier wordt deze vaak ook gezien als (noodzakelijke) randvoorwaarde of zelfs als verklaring voor het bereiken van bepaalde effecten. Het creëren van een speels klimaat of een plek waar kinderen en jongeren ‘plezier’ maken bevorderd de ontwikkeling, het leren, het samenwerken en samenzijn?
We zetten bewust een vraagteken achter de waarde van plezier en het belang van spelen, want afhankelijke van welk perspectief je inneemt of welke gevolgen je hieruit afleid kom je ook uit op een middel/doel- discussie en het spanningsveld tussen ‘nutteloze speelsheid en speelse nuttigheid’. We geven deze bedenking wel mee in het kader van de impact van jeugdwerk, omdat ze in de taal van impact en omschrijving van effecten plezier & spel bijna niet terugkomen, maar in de taal van waarde van het jeugdwerk en wanneer jeugdwerkers en deelnemers getuigen, wel overal prominent de waarden van plezier en belang van spelen benoemd worden.