Wat is impact?

Impact, bruikbaar of vrees voor instrumentalisering?

Vandaag wordt het woord ‘impact’ overal en in verschillende contexten gebruikt. Je hebt impactvolle organisaties en bedrijven. Trainingen, cursussen en opleiding met impact op de deelnemers. Impactvolle campagnes en strategieën. De impact van het beleid op onze samenleving.

Er wordt niet meer gevraagd: welke doelstelling wil je bereiken, maar welke impact wil je genereren? Wat is het effect van wat je doet?

‘Impact’ is daarmee een nieuw buzzwoord geworden. Als je niet impactgericht werkt, je impact niet zichtbaar maakt, meet of geen impactevaluatie doet, dan ben je niet goed bezig?

‘Impact’ wordt te pas en te onpas gebruikt. Maar wat bedoelen we ermee? Verliest het net zijn betekenis door het (soms te vele) gebruik ervan? Of is het wel een bruikbaar idee voor de praktijk?

De Van Dale omschrijft impact als ‘uitwerking, invloed, effect’.

Maar impact wordt ook vaak gelinkt aan: verandering, oorzaak/gevolg, het verschil maken, resultaat, inwerking of uitwerking, weerslag, … .

Wat opvalt:

Vaak staat deze impact altijd in het teken van iets goeds, voor een positief resultaat of effect. Impact wordt meestal steevast verbonden met de positieve invloed die we hebben op andere personen of om onze samenleving. Ook als we praten over de effecten en gevolgen van onze jeugdwerkpraktijk verzamelen we voornamelijk enkel de ‘succes’ verhalen. Dat impact ook negatief, indirect of onbewust kan zijn wordt zelden tot niet aangehaald.
Er bestaat een weerstand tegen het uitdrukken van een praktijk (die waardevol is op zichzelf) in termen van impact. Er is dan vooral weerstand tegen het ‘meten’ van impact, wat onmiddellijk oproept om je impact uit te drukken in cijfers en statistieken. Het roept eveneens op om vooral causale (oorzaak > gevolg) verbanden aan te duiden. Er is een vorm van ‘schroom’ om zich hiervoor te moeten “verantwoorden”, te moeten bewijzen wat je praktijk ‘opbrengt’ en de ‘angst’ om hier op afgerekend te worden.
Onderliggend gaat hier een vrees voor ‘instrumentalisering’ aan vooraf. Eenmaal je impact helder omschreven kan worden kan het ook bijgestuurd worden of kan het ‘ingezet’ worden om impact te hebben op maatschappelijk problemen. Dit staat tegenover het gegeven dat een jeugdwerkpraktijk niet altijd ‘nuttig’ moet zijn, maar ook waardevol op zichzelf is, zonder dat hiervoor concrete impact moet worden aangetoond.

Willen we ‘impact’ dus bruikbaar maken, dan hebben moeten we een gemeenschappelijk kader en gedeelde taal creëren over wat impact in het jeugdwerk is. De manier waarop je naar impact kijkt en wie impact definieert bepaalt ook het verder verloop.

"[...] the way in which impact is framed has a significant influence on development processes and how programmes are designed, managed and evaluated" [What is impact – Hearn & Buffardi – 2016]

Impact, verandering en verschil, zowel + als -

DEFINITIES VAN IMPACT

Er is geen breed gedeelde of vaststaande definitie over wat impact is. Tijdens ons onderzoek passeerden er velen, gaande van eenvoudig tot complex. We geven er drie die ons de meeste inzichten opleverde:

1. Impact gaat over de verandering die optreedt als een gevolg van jouw jeugdwerkpraktijk, je project of interventie.

“De verandering die door jouw project optreedt in de samenleving of het leefmilieu: dat is jouw impact.” [Impactwizard, Sociale Innovatie fabriek]

2. Impact is het verschil tussen wanneer er wel een jeugdwerkpraktijk is en wanneer er geen jeugdwerkpraktijk is.

“Het verschil in de indicator (Y) met de interventie (Y1) en zonder de interventie (Y2). Dat is je impact (Y=Y1-Y0).” [Wereldbank]

Dankzij de pandemie kunnen we ons vandaag makkelijker voorstellen wat het antwoord zou zijn op de vraag: wat als het jeugdwerk er niet zou zijn? Vaststellen wat afwezig is, leert ons ook iets over de impact die we hebben.

3. Impact is het lange termijn effect dat zowel positief als negatief kan zijn.

“Impact gaat over de positieve én negatieve, bedoelde en onbedoelde effecten, directe en indirecte effecten, die zich op lange termijn en ten gevolge van een praktijk of interventie voordoen.” [OECD-DAC]

Deze laatste definitie is de meest overgenomen visie op impact. Ze trekt de blik op impact open. Effecten bevinden zich op de lange termijn en kunnen op verschillende manieren tot uiting komen. We zetten enkele mogelijkheden uiteen in dit kader:

Verschillen perspectieven op impact

3 manieren van kijken naar impact

1. Impact als een langetermijneffect van één specifieke praktijk

Deze kijk op impact vooronderstelt dat er een directe, enkelvoudige causale relatie is tussen één praktijk en een specifiek effect.

2. Impact als langetermijneffect waar een praktijk toe kan bijdragen

Een tweede kijk op impact vertrekt van de aanname dat de relatie tussen een praktijk en diens impact complexer is. Sociaal-cultureel werkers gaan er met andere woorden vanuit dat een specifiek langetermijneffect het resultaat is van verschillende praktijken en contextfactoren die met elkaar kunnen interageren.

3. Impact als betekenis en waarde

Het doel van de praktijk is als het ware de praktijk zelf. Het lijkt niet altijd gepast of wenselijk om over zo’n praktijken te praten in termen van impact. Het denken in causale verbanden tussen praktijken en effecten, en het denken in functie van een al dan niet bedoelde verandering, doet niet ten volle recht aan de waarde of eigenheid van dit soort praktijken.

Overgenomen uit: Peilen naar de impact van sociaal-culturele praktijken (2014). M. Berghmans, S. Deprez, H. Celis en J. Vandenabeele m.m.v. Adinda Van Hemelrijck

Impact is complex

De echte impact zit in onze interesse sfeer, niet in onze controle!

Impact vertrekt vanuit de gevolgen op lange termijn. Ze liggen verder af van onze directe praktijk en zitten dus niet altijd binnen onze invloedsfeer. We kunnen onze eigen praktijk evalueren en zien wat de directe resultaten zijn, bijvoorbeeld door vlak na een activiteit of een vorming te gaan evalueren. Die praktijk zit ons als gegoten en daarin hebben we heel wat ervaring.

Maar het wordt veel interessanter wanneer we op de lange termijn gaan kijken. Daar zitten de effecten en de echte impact waarin we interesse hebben, maar is veel moelijker vast te stellen. Veel zaken die we benoemen over wat we bereiken (wat het effect is van jeugdwerk) met het jeugdwerk zijn niet terug te brengen tot een één-één relatie. Tot een oorzaak-gevolg relatie. Er komen zeer veel contextgerelateerde factoren bij die mee de impact zullen bepalen. Deze impact zit niet in de controlesfeer, sommige effecten zitten wel in de invloedsfeer, maar echte impact zit in onze interessesfeer.

De contributiebenadering

Impact is niet lineair

Gezien de aard van onze jeugdwerkpraktijken zullen er zelden effecten opduiken waar een simpele 1-op-1 relatie is aan te tonen. Oorzaak-gevolg is bijzonder moeilijk vast te stellen in een omgeving waar ook veel andere factoren een invloed hebben. Jeugdwerkparktijken bevinden zich immers vaak in onvoorspelbare situaties. Je beperken tot enkel de resultaten op korte termijn die rechtstreeks toe te wijzen zijn aan de werking van je organisatie, is kiezen voor de attributielogica.

"Echter in veel gevallen is het zo dat A samen met B en C bijdragen tot X onder voorwaarden D en E, tenzij F". [Uit: Impactevaluatie in het sociaal werk: van theorie naar praktijk.]

Je stelt beter de vraag: wat hebben we bijgedragen tot de verandering? Hierin zal je moeten kiezen voor de contributiebenadering die zegt dat de meeste veranderingen zich voltrekken in een complexe omgeving.

Dat geld ook voor de combinatie van verschillende praktijken. De impact van de sector is ook een bundeling van alle verschillende bijdrages vanuit verschillende praktijken.

“There is no silver bullet to address the weakness in measuring outcomes and in particular, impact evaluation is likely to be challenging. […] Youth organisations therefore need to think critically about how best to measure outcomes and then estimate the contribution they make to these observed outcomes.”
[STUDY ON THE SOCIAL VALUE OF YOUTH ORGANISATIONS (2016) – European Youth Forum]

Impact op verschillende niveaus

Er wordt vaak een onderscheid gemaakt in verschillende niveaus waarop men impact heeft. We zien hier vaak een opdeling micro, meso, macro of impact die gericht is op één of meerdere personen, de bredere omgeving of de samenleving.

Voor het jeugdwerk zien we 4 concrete niveaus

Jeugdwerk heeft ...

Impact op de persoon, het individu
Impact op de nabije omgeving, de buurt, de gemeenschap
Impact op de brede samenleving
Impact op het beleid

We werkten deze 4 niveaus verder uit in het deel "WHAT?"