Impact van jeugdwerk
een verkennend onderzoek
Impact van jeugdwerk
een verkennend onderzoek
Drijfveren voor de start van dit onderzoek
Impact, het nieuwe buzz-woord of een aanvulling op de waarde van jeugdwerk?
IMPACT, het roept bij iedereen een verschillende betekenis en een ander gevoel op.
Lovers & haters
Laten zien wat het effect is van jeugdwerk doet sommige jeugdwerkers de wenkbrauwen fronsen. De kritische geesten hebben hun bedenkingen bij de drang om de impact van jeugdwerk aan te tonen. Ze wijzen op het gevaar voor instrumentalisering. Ze vragen zich af of het wel een goed idee is om de impact van jeugdwerk te meten. Impact is voor hen ‘cijfers halen’, je moeten verantwoorden en je bewijzen. Jeugdwerk is geen middel tot iets, maar een waardevol doel op zich. Jeugdwerk hoeft zich niet te ‘bewijzen’, volgens hen.
Er zijn ook jeugdwerkers die enthousiast worden van impactgericht werken. Zij zien kansen en zetten het in om te leren en hun eigen jeugdwerkpraktijk te verbeteren. Het is voor hen een nieuwe manier om de missie en doelen van hun organisatie waar te maken. Ze willen zo laten zien waarvoor ze staan, wat ze bereiken en willen daarmee sterker naar buiten komen.
Hype of trend?
Omdat impact verschillende betekenissen oproept, is het niet altijd even duidelijk voor iedereen wat we eronder kunnen verstaan in de jeugdwerkpraktijk, en dat creëert verwarring. Door sommigen wordt 'impactgericht werken', 'impact meten' of 'impactevaluatie' daardoor ook makkelijk weggezet als een hype. Iets dat even snel zal verdwijnen als het gekomen is.
Wij zien het zichtbaar maken van impact echter als een trend. Early adopters van impactmeting in socio-cultureel werk haalden hun ideeën en voorbeelden bij ontwikkelingssamenwerking. De sector van de sociale economie ging er ook al stevig mee aan de slag en nu is ook onze jeugdwerksector gewonnen voor het idee. De pioniers in onze jeugdsector zijn hun experimenten gestart.
Waarde of impact?
Dat #Jeugdwerkwerkt weten we sinds het grote jeugdwerkcongres van 2018. De jeugdsector gaf er taal aan de ‘waarde’ van het jeugdwerk. Dat was een belangrijke eerste stap in het creëren van meer erkenning voor jeugdwerk en het verstevigen van de maatschappelijke positie van jeugdwerk. De waarde van het jeugdwerk – waarom #Jeugdwerkwerkt – werd uitgedrukt in het DNA van de jeugdwerker, een gedeelde missie van het jeugdwerk en vijf uitdagingen voor de toekomst. Men sprak op dit congres nog niet over de concrete effecten en impact die jeugdwerk heeft. Voor ons is taal geven aan de impact van jeugdwerk een tweede belangrijke stap. Immers, hoe kan je uitleggen wat de waarde is van jeugdwerk, zonder ook te vertellen wat de effecten en impact zijn van wat jeugdwerk doet?
Iedereen is bezig met impact?
Overal vinden we oproepen terug om de impact van jeugdwerk zichtbaar te maken
Deelname aan de eerste European Academy of Youth Work in 2018 leerde ons dat het impactvraagstuk in verschillende Europese landen steeds nadrukkelijker aan bod komt. Overal wordt er opgeroepen om de impact van jeugdwerk zichtbaar te maken en hiervoor de nodige kennis, expertise en instrumenten te ontwikkelen.
In een policy paper van het Europees Jeugdforum –
Youth work in the European youth Forum and youth organisations (2014) – lezen we:
“The youth sector has focused its attention in many cases towards seeking political, educational and societal recognition of youth work; throughout this process many have questioned the value youth work brings. Therefore it is paramount that the youth sector concentrates on showing the previously mentioned benefits and the impact of youth work. It should adopt an evidencebased approach in targeting relevant actors.”
“The emphasis on the impact of youth work on the individual and societal levels should be strengthened; the debate should not only focus on demanding recognition but also proving worth. It is only through proving to the wider society that youth work is beneficial that increased recognition can be achieved”.
Het
Europees charter voor lokaal jeugdwerk (2019) vanuit het netwerk Europe Goes Local stelt:
“Kwaliteitsontwikkeling in lokaal jeugdwerk heeft nood aan een duidelijke en volledige documentering en monitoring van resultaten, voorwaarden en werkprocessen gelinkt aan meetbare indicatoren en doelen.”
“Kwaliteitsontwikkeling in lokaal jeugdwerk ontwikkelt heldere
procedures om voortdurend de resultaten te analyseren en te reflecteren hoe die zich verhouden tot de randvoorwaarden, activiteiten en werkprocessen, en hoe die verder te ontwikkelen.”
In het
eindrapport van de eerste Europese Academie voor Jeugdwerk (2019) lezen we:
“Transparency in youth work was identified as another emerging trend. It was apparent from the literature and the case studies that the notion of providing evidence for youth work is becoming increasingly important. This was particularly true for funders as they increasingly require evidence on impact and outcomes. Transparency was also seen to be holding practitioners of youth work to account by requiring them to provide tangible evidence as to whether they are having a positive impact on young people. Some have also argued that it helps to prove their competence and effectiveness.”
“Om een betere erkenning van het jeugdwerk te bereiken, moeten de aanpak en mechanismen onderbouwd worden. Zo kan de impact van het jeugdwerk beter aangetoond worden, niet alleen de impact op individuen, maar ook op de lokale gemeenschappen en op de samenleving.”
In de laatste
studie over jeugdwerk in de EU (2021) lees je deze beleidsaanbeveling gericht:
“Raising awareness of the impact of youth work on the basis of further evaluation research on the value of youth work”
Aanleunende & andere sectoren zijn er mee bezig
Ook in andere sectoren zien we het werken rond impact geïntroduceerd. Eerder gingen sociaal-culturele organisaties, sociale ondernemingen, organisaties uit de sociale economie en sociaal werk organisaties aan de slag met het zichtbaar maken van hun impact. De dynamiek in deze sectoren liep niet parallel doch de drive om meer impactgericht te gaan handelen is steeds de drijfveer om binnen de eigen context te werken rond impact. Het moet organisaties in staat stellen om sterker en meer bewust vanuit de eigen missie hun toekomstverhaal te ontwikkelen. Ook binnen deze sectoren zagen we een gezamenlijke dynamiek ontstaan waarin organisaties vanuit een ondersteuning door hun federatie of koepel en samen in lerende netwerken met mekaar aan de slag gingen.
Sociaal-cultureel werk
Sociaal-culturele organisaties gingen een decennium geleden aan de slag met het impactdenken. Onder impuls van steunpunt Socius vertaalden ze de theorie naar een visie en aanpak voor organisaties in de sector. Het concrete relaas van dit parcours werkten ze uit in de publicatie ‘Peilen naar de impact van sociaal-culturele praktijken’
Uit het voorwoord:
“Wat is de impact van onze sociaal-culturele praktijken?”
Het is niet vanzelfsprekend om eenduidige uitspraken te doen over de impact van sociaal-culturele praktijken. Impact is immers moeilijk te operationaliseren en lang niet altijd in cijfers uit te drukken. Daarenboven staan sociaal-culturele praktijken niet los van andere initiatieven en interventies in de samenleving. Soms roeien we tegen de stroom in, een andere keer versterken we bestaande tendensen en ontwikkelingen. Het is dan ook geen sinecure om een bepaalde impact eenduidig aan een sociaal-culturele praktijk toe te schrijven.
Met deze studie helpen we je op weg om een geschikte aanpak te vinden waarmee je deze vragen kan beantwoorden. Vragen die vertegenwoordigers uit de sector op onze onderzoeksagenda plaatsten bij de aanvang van de beleidsperiode 2011-2015. De zorg leeft duidelijk om ook resultaten en impact in beeld te brengen, naast gegevensregistratie en -verzameling die zicht geven op inspanningen en investeringen. Niet alleen omwille van de legitimering en zichtbaarheid van het sociaal-cultureel volwassenenwerk, maar vooral voor de ontwikkeling van de organisaties en professionals binnen de sector.
Socius vond in het Laboratorium voor Educatie en Samenleving (KULeuven) de geschikte partner om de uitdaging van de impactbepaling aan te gaan. We zijn de onderzoekers bijzonder dankbaar voor de inspanningen die ze leverden en voor de open en interactieve wijze waarop ze ons als stuurgroep daarbij hebben betrokken.
Hun onderzoek vormt de basis voor deze handleiding en steunt op literatuurstudie, interviews, documentenanalyse en focusgroepbijeenkomsten. Voor die focusgroepen konden zij rekenen op de actieve inbreng van diverse organisaties uit de sector. Die inbreng was van grote waarde om hun onderzoek te doen aansluiten bij concrete noden en aandachtspunten uit het werkveld. In deze publicatie vind je nog duidelijke sporen van de literatuurstudie terug. Daar waar de handleiding steunt op wetenschappelijke concepten en inzichten kan je het glossarium raadplegen. In dit glossarium vind je de wetenschappelijke basis voor de opgenomen begrippen en concepten.
Het bepalen van impact is een complexe aangelegenheid. Maar hoe beter organisaties vooraf nadenken over hun praktijken en de context waarin ze deze plannen en uitvoeren, des te vlotter komen ze tot inzichten over hun impact."
Sociale ondernemingen
Ook de sociale innovatiefabriek bracht een sterke dynamiek op gang die organisaties met een drive voor innovatie versterkt op het realiseren van maatschappelijke impact. Ze ontwikkelden daarvoor de
Impact Wizard als eenvoudige, slimme en effectieve tool om je impact te meten, tonen en te verhogen. Hij helpt ondernemingen en organisaties stap voor stap door het proces van impactevaluatie. Aan de hand van uitdagende vragen, voorbeelden en opdrachten, gidst hij op weg naar maatschappelijke impact. Van een invulschema voor je verandertheorie tot meetmethoden op maat of ideeën om over je impact te communiceren... De Impact Wizard is in te zetten voor nieuwe projecten of bij reflectie op de bestaande werking.
Verder in het proces kwam er een publicatie onder de noemer 'Leaving a legacy' waarin auteurs Kaat Peeters en Omar Mohout inspireren met verschillende schaalscenario’s en voorbeelden van overheden, non-profitorganisaties, kennisinstellingen en ondernemingen die werk maken van maatschappelijke impact.
Sociale economie
Medio jaren ’10 geraakte ook de sector van de sociale economie in de ban van sociale impactmeting. Hogeschool UC Leuven-Limburg ontwikkelde binnen een praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek in de periode 2017 – 2020 SIMSE als platform waarin de aanpak en een batterij aan instrumenten werd samengebracht. Doel van dit actie-onderzoek was de sociale impact van de sociale economie in Vlaanderen zichtbaar en meetbaar maken. Door het ontwikkelen van methodieken worden organisaties ondersteund, zowel in het meten van hun impact als bij het implementeren van een impactgerichte (organisatie)cultuur. Op die manier hopen de onderzoekers de sector van de sociale economie te versterken.
In het SimSE-onderzoek werkten ze nauw samen met de drie koepels in de sociale economie: Groep Maatwerk, HERWIN en de koepel Lokale Diensteneconomie. Samen met hen en vele leden-organisaties kwamen de SimSE-instrumenten tot stand. Zo zorgen ze ervoor dat de SimSE-instrumenten breed inzetbaar zijn, aangepast aan de noden van de sector.
Meer info op
www.simse.be
Sociaal werk
Sociaal werkers en hun organisaties zoeken sinds de Sociaal werk conferentie van mei 2022 ook naar manieren om de resultaten en meerwaarde van hun werk zichtbaar te maken. Daarnaast dienen sociaalwerkpraktijken zich te verantwoorden door aan te tonen of en welke ‘impact’ ze realiseren.
Tijdens de eerste sociaalwerkconferentie werd impactevaluatie naar voor geschoven als een van de grote uitdagingen waar het hedendaagse sociaal werk mee geconfronteerd wordt. Er is nood aan een referentiekader voor impactevaluatie dat afgestemd is op de eigenheid van het sociaal werk.
Met deze actie wil men het brede werkveld ondersteunen in de zoektocht naar nieuwe evaluatie-, leer- en verantwoordingsmechanismen. Op maat van sociaalwerkpraktijken werd er een visie op impactevaluatie uitgewerkt en methoden en technieken verzameld.
- De opmaak van een
visietekst:
Impactevaluatie in het sociaal werk: van theorie naar praktijk
- Inventaris en analyse van bestaande tools.
- Opzet van een lerend netwerk.
Gebrek aan onderzoek en gegevens
Er is relatief weinig onderzoek over jeugdwerk te vinden
Er wordt tot op de dag van vandaag weinig onderzoek gedaan naar jeugdwerk in Vlaanderen. Daar zijn verschillende verklaringen voor te vinden:
Jeugdwerk is een verzamelnaam voor verschillende soorten jeugdverenigingen en werkvormen of methodes om met ‘jeugd’, kinderen en jongeren te ‘werken’. Jeugdwerk is daarom vooral gekend om zijn grote diversiteit en variatie in soorten. Dat maakt dat jeugdwerk heel moeilijk is af te bakenen en te bepalen wanneer je wel of niet van jeugdwerk spreekt.
De jeugdwerksector is een relatief kleine sector in vergelijking met andere sectoren zoals bijvoorbeeld de sociale sector in zijn geheel of het onderwijs. Er zijn weinig beroepskrachten actief en er bestaan in Vlaanderen geen specifieke opleidingen tot jeugdwerker in het hoger onderwijs. In vergelijking met andere beleidsdomeinen en sectoren zoals gezondheid, welzijn, cultuur, sport of onderwijs is het budget dat aan jeugdwerk wordt besteed marginaal. Dit vertaalt zich ook in een zeer lage aandacht voor onderzoek naar het jeugdwerk.
Jeugdwerk staat op een uniek kruispunt tussen categoriaal beleid over ‘jeugd’ en sectoraal beleid, meestal gevat binnen de sociaal-culturele sector. Veel onderzoek valt thuis te brengen onder ‘jeugdonderzoek’ en niet onder ‘jeugdwerkonderzoek’. Er bestaan geen onderzoekers, onderzoeksnetwerken of groepen die zich uitsluitend bezig houden met jeugdwerk. Slechts een (klein) deel van de aandacht gaat naar 'het jeugdwerk'.
Het verzamelen van gegevens is teloorgegaan
Het laatste cijferboek lokaal jeugdbeleid, waar ook veel cijfermateriaal in werd opgenomen over lokaal jeugdwerk, dateert van 2015. Daarna werd dit stopgezet, wat een jammere teloorgang is en tot op vandaag geen toereikende opvolger kent.
Cijfers over jeugdwerk worden op dit moment niet structureel bijgehouden of verzamelt. Ze zitten versnippert bij koepelorganisaties, expertisecentrums, steunpunten of de administratie (Departement Cultuur, jeugd en media).
Er bestaan wel initiatieven die gegevens verzamelen, maar vaak ontoereikend zijn:
- www.vrijetijdsmonitorvlaanderen.be
Lokale vrijetijdsmonitor. Hier wordt ook het lokale 'jeugdaanbod' in kaart gebracht. Niet alle gemeenten vullen echter deze monitor in en niet alle gegevens zijn volledig. - www.jeugdmaps.be
Een tool om alle jeugdwerkinfrastructuur en jeugdruimte in kaart te brengen. - www.jeugdonderzoeksplatform.be
Het JOP voert om de 5 jaar een onderzoek uit naar de 'staat van de jeugd'. In deze bevraging worden ook enkele vormen van jeugdwerk en jeugdverenigingen opgenomen. - www.vlaanderen.be/cjm
De administratie is momenteel een traject aan het uitwerken om met relevante gegevens te kunnen werken. Ze bezitten ook veel gegevens gezien ze alle beleidsnota's en dossiers van erkende verenigingen verwerken en onderzoek laten uitvoeren en hierover publiceren. Ook een werkgroep 'basismonitoring' boog zich samen met de jeugdwerksector over het vraagstuk hoe en welke relevante gegevens te verzamelen zijn en stelde een vragenlijst op.
Het is opvallend om te zien dat in tijden van 'big data' en er ontzettend veel mogelijkheden zijn om deze data te verwerken en analyseren, er hier binnen de jeugdwerksector weinig mee wordt gedaan.
Weinig onderzoek, weinig gegevens en cijfermateriaal is een beperking om de impact van jeugdwerk zichtbaar te maken. Impact zichtbaar maken draait niet enkel om cijfers. Impactevaluatie gaat ook verder dan monitoring. Cijfers kunnen snel verkeerd geïnterpreteerd worden of tot foute conclusies leiden. Er bestaat daarom ook enige weerstand in de jeugdwerksector om cijfers te verzamelen. Mogelijks verklaart dat ook waarom hierop de laatste jaren nooit echt is op ingezet.
Maar we hebben wel cijfers nodig om beter inzicht te krijgen over de effecten en de impact van wat we doen in en met het jeugdwerk. Of om het met de woorden van Hans Rosling (in zijn boek: 10 redenen waarom we een verkeerd beeld van de wereld hebben en waarom het beter gaat dan je denkt) te zeggen: "We hebben absoluut cijfers nodig om inzicht in de wereld te hebben, maar moeten zeer sceptisch staan tegenover conclusies die puur op basis van hapklare cijfers zijn getrokken."
Waarom zetten wij hier op in?
Wat maakt ons uniek?
Er zijn weinig tot misschien zelfs geen jeugdwerkers waaraan je moet uitleggen dat jeugdwerk waardevol is zowel voor kinderen en jongeren als voor de samenleving. Elke jeugdwerker weet of voelt, door zijn eigen ervaring, waarom jeugdwerk belangrijk is. Iedereen binnen de jeugdwerksector kent wel unieke verhalen of getuigenissen die een weergave zijn van de waarde van het jeugdwerk of het effect hiervan op kinderen, jongeren, de buurt of de samenleving.
Die verhalen en getuigenissen zijn alvast één manier om zowel de waarde als de impact van jeugdwerk zichtbaar te maken. We proberen op die manier aan te tonen dat wat jeugdwerk doet zinvol is. Dat jeugdwerk meer is dan het aanbieden van vrijetijdsactiviteiten, meer is dan enkel spelen, maar bijdraagt aan de ontwikkeling van jonge mensen. We geven kinderen en jongeren een plek waar ze kansen krijgen om dingen te ondernemen en de volle ruimte krijgen om jong te zijn. In die ruimte leren ze dan informeel of non-formeel nieuwe dingen. Ze ontwikkelen er competenties en krijgen er vaardigheden onder de knie. Ze leren er samenwerken en deel uit te maken van de gemeenschap, de samenleving.
Maar zijn dat, überhaupt, ‘nieuwe’ dingen die ze er leren? En leren kinderen en jongeren die niet de kans hebben gekregen actief te zijn in het jeugdwerk deze dingen dan niet? Zijn er niet nog zoveel andere plaatsen waar ze diezelfde ruimte krijgen om ervaring op te doen? Op school, in hun gezin, de muziekschool, de sportclub of gewoon in hun eigen peergroep waarmee ze rondhangen in de publieke ruimte?
De vraag stellen naar de waarde van jeugdwerk is ook de vraag stellen naar de impact van jeugdwerk. Wat maakt jeugdwerk uniek? Waar zit het onderscheid, het grootste verschil?
Maatschappelijke erkenning
De vele oproepen om de impact van jeugdwerk zichtbaar te maken vertrekken vaak vanuit de wens om een grotere maatschappelijke erkenning te krijgen voor het jeugdwerk. We moeten daarvoor ons verhaal sterk naar buiten kunnen brengen en anderen, die niet tot het jeugdwerk behoren, overtuigen van de kracht van jeugdwerk. Anderen, meestal beleidsmakers of zij die middelen investeren in het jeugdwerk verwachten ook steeds meer dat ze te horen krijgen wat er gedaan is met die middelen. Wat is er bereikt?
Aan de andere kant is het eigen aan het jeugdwerk om kwalitatief te werk te gaan en is, mede door een snelle roulatie van medewerkers, meestal jongen mensen, jeugdwerk altijd in ontwikkeling. Jeugdwerker zijn is een manier van denken en handelen. Daarbij hoort ook reflectie en een groot vermogen en wil tot ontwikkelen en leren.
Voor al deze elementen, een roep naar meer erkenning, de vraag naar verantwoording van middelen en de wil tot leren en ontwikkelen, kan het onderzoeken en zichtbaar maken van impact een bijdrage leveren.
Een groeiend bewustzijn en gevoel van urgentie
Er is op dit moment weinig kennis, expertise en ervaring aanwezig in de sector om de impact, op maat van het jeugdwerk, zichtbaar te maken. Maar er is wel een groeiend bewustzijn en de discussie over het waarom, wat en hoe leeft. Wie zien jeugdwerkers zelf zoeken naar manieren om hun meerwaarde zichtbaar te maken.
We voelen ook een vorm van urgentie om zelf dit proces vorm te geven en te kunnen doorlopen. Als jeugdwerk wil dat het gevalideerd wordt op zijn waarde en impact, zichzelf verder wil ontwikkelen en tegelijk ook een te ver doorgedreven instrumentalisering vermijden, dan kunnen we maar
beter zelf werk maken van het zichtbaar maken van de impact van jeugdwerk.